قطار زباله در راه لوشان!

مسئولان استان گیلان درباره جزئیات مکان جدید دفن زباله‌های سایت «سراوان» توضیح نمی‌دهند

قطار زباله در راه «لوشان»

نرگس آذری، پژوهشگر حوزه پسماند: مسئولان فقط می‌خواهند به هر نحوی از این وضعیت خلاص شوند؛ طرح‌های بدون فکر و عجیب می‌دهند تا نام سراوان کمتر شنیده شود در ادبیات مدیریت پسماند، انتقال یکی از گران‌ترین بخش‌های مدیریتی است

صحبت از مکان جدیدی که قرار است زباله‌های جنگل سراوان در استان گیلان، به آن منتقل شوند، حالا به امری محال بدل شده است. مسئولان محیط زیست استان و سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به «پیام ما» می‌گویند نمی‌توانند در‌این‌باره صحبت کنند و «مسئله حساس است.» منطقه جدید اما آنطور که معاون عمرانی استانداری گیلان روز گذشته گفته؛ جنوب استان است و شنیده‌ها حاکی از آن است که قرار است زباله‌ها با قطار به «لوشان» منتقل شوند. این اتفاق اما باعث خوشحالی اهالی سراوان نشده، آنها که از فروردین‌ماه امسال بارها صدای اعتراضشان بلند شد و پاسخشان فقط برخورد نهادهای مختلف بود، حالا می‌پرسند: «آیا قرار است در «لوشان»، سراوان جدیدی ساخته شود؟» تعیین محل جدید برای جابه‌جایی زباله‌ها از سراوان درحالی قرار است عملیاتی شود که پیش از این هم در سال ۹۸ زباله‌های سراوان به منطقه‌ای در آستانه اشرفیه منتقل شدند، در جوار سفیدرود. مردم آنجا هم همچنان مانند اهالی سراوان حیران از وضع موجودند و حالا قرار است این اتفاق بار دیگر برای مردمان جنوب استان هم تکرار شود.

تریلی‌های حمل زباله همچنان با بارهای بسیار به سراوان می‌روند. این را یکی از اهالی سراوان می‌گوید و تاکید می‌کند که نامش در این گزارش نیاید. او می‌گوید بعد از فروردین و اعتراضات گسترده مردم منطقه، فضا بسیار سنگین شد: «به جای رسیدگی به درد و مشکل ما، برخوردها افزایش یافت. مردم هم ترسیدند. ما که چیز زیادی نمی‌خواستیم.» اواخر فروردین امسال بود که خبر آمد محلی‌ها جاده منتهی به جنگل را بسته‌اند و مقابل ماشین‌های حمل زباله‌ ایستاده‌اند. این اتفاق برای روزها تکرار شد و نزدیک به دو هفته اعتراض اهالی سراوان به طول انجامید. آنها می‌خواستند کوه چهل ساله زباله سرانجام تعیین و تکلیف شود و به آنها بگویند این‌همه طرح و ایده در سال‌های گذشته که بودجه‌های فراوانی هم گرفته درنهایت چرا بی‌نتیجه بوده است. پاسخ اما سخت بود. برخوردها زیاد شد و در نهایت با حضور پلیس، تجمع پایان یافت. بعد از آن درِ سایت باز شد و بار دیگر نیسان‌ها و تریلی‌ها راهی جنگل شدند: «قبلا هفته‌ای یک یا دو تریلی زباله می‌آمد اما الان روزانه می‌آید. البته از چند ماه قبل یک پیمانکار از سوی وزارت کشور به اینجا آمده و مخلوط‌ریزی و پوشش زباله‌ها بهتر از قبل شده است اما ما از همین افراد و دیگر مسئولان شنیده‌ایم که قرار است زباله‌ها را با قطار به «لوشان» منتقل کنند و این خیلی برای ما عجیب است.»

پسماند مسئله‌ای‌ اجتماعی است و در پهنه‌بندی گیلان هم حتی شاهدیم که زباله‌هایی که قرار بوده در یک پهنه جمع‌آوری و دفن شوند مشکل‌زا شده‌اند و مردم آنجا حاضر نبودند زباله مناطق مجاور را بپذیرند. این اعتراضات شکاف ایجاد کرده و باید بگویند در حال حاضر با چه ساز و کاری قرار است این انتقال رخ دهد

او می‌گوید اهالی سراوان رنج بسیاری در سال‌های گذشته کشیده‌اند و نمی‌خواهند کسی به این درد دچار شود: «لوشان، نزدیک سد منجیل است و این یعنی فاجعه برای کل استان. شیرابه‌ها به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند و کل آب سد مسموم می‌شود. اگر مشکل سراوان برای اهالی سراوان و رشت بود و تالاب انزلی تا حدودی درگیر شد، زباله در «لوشان» یعنی درگیر شدن کل استان.»

به گفته او، تصفیه‌خانه شیرابه‌ها که در سراوان و در سال ۹۸ افتتاح شد، در این سال‌ها شاید چند ماه کار کرده باشد و نه از عملکردش خبری در دست است و نه از وضعیت شیرابه‌های تصفیه شده.

نگرانی اهالی استان در حالی است که این طرح عملیاتی خواهد شد و فقط هنوز جای دقیق آن اعلام نشده است. احمد وحیدی، وزیر کشور، هفته گذشته در سفری به استان درباره این طرح گفت: «‌برای مکان جدید انتقال زباله‌های سراوان توافق شده است که با نظر سازمان محیط زیست ممکن خواهد بود، چون محیط زیست مکان نگهداری زباله‌ها و پسماندها را مشخص می‌کند.» هر چند روابط عمومی سازمان حفاظت از محیط زیست استان گیلان صرفا به گفتن اینکه «امکان مصاحبه وجود ندارد چرا که مسئله حساس است» بسنده کرد اما زباله‌هایی که قرار است با قطار راهی «لوشان» شوند، بیش از هرچیز اهالی این منطقه را هم نگران کرده‌اند و آنها هم به دنبال پاسخ‌اند. چرا که قرار است سایت زباله سراوان تا پایان امسال، یعنی در حدود دو هفته دیگر تعطیل شود و پرسش اینجاست که ظرف این مدت کوتاه چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

وقتی بار رسانه‌ای پسماند در گیلان بر روی سراوان افتاده، مسئولان فقط می‌خواهند به هر نحوی از این وضعیت خلاص شوند. طرح‌های بدون فکر و عجیب می‌دهند تا نام سراوان کمتر شنیده شود. اما آیا مشکل پسماند حل شده است؟

زباله مسئله‌ای اجتماعی است

سراوان، حالا به نمادی از وضعیت بی سر و سامان پسماند در کشور بدل شده است. هر چند شنیده شدن نام این منطقه حالا دلیلی است تا مسئولان بخواهند با جابه‌جایی‌اش صورت مسئله را پاک کنند اما آنطور که نرگس آذری، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی و مدیر سابق میز محیط ‌زیست و شهری مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری به «پیام ما» می‌گوید، مسئله پسماند در کشور، تنها با تغییر رویکرد ممکن است. «زباله با مشارکت مردم، جلوی چشم آنها و توسط آنها باید مدیریت شود. این نکته‌ای است که باید جایگزین نگاهی شود که می‌خواهد زباله را با جادو و جمبل بودجه و قطار و انتقال ناپدید کند. مسئله زباله یک شبه حل نمی‌شود و اگر تغییر نگاه در مسئله پسماند نداشته باشیم نمی‌توانیم به نتیجه برسیم.»

او در سال‌های گذشته بارها به استان گیلان و سراوان رفته و کار تحقیقاتی در منطقه انجام داده است. طرح‌های گوناگون را دیده و حالا می‌گوید کارهایی چون انتقال قبلا هم امتحان شده و آزموده را آزمودن خطاست: «در سال ۹۸ استان گیلان به شدت درگیر مسئله سراوان بود و مردم اعتراض می‌کردند. استانداری درخواست کمک کرد و دولت هم با افزایش بودجه موافقت کرد و حمایت‌های زیادی انجام گرفت. بین طرح‌هایی که استانداری گیلان به نظرش رسیده بود که برای بهبود وضعیت پسماند در استان می‌تواند انجام دهد؛ تعیین محل دفن جدید در حاشیه رودخانه سفیدرود، در آستانه اشرفیه و روستای کشل آزادسرا مورد موافقت قرار گرفت. زمینی در حدود هفت هزار هکتار خریداری شد و معاون استاندار هم این طرح را افتتاح کرد. آنها می‌گفتند از این به بعد مقداری از زباله‌های سراوان به اینجا منتقل می‌شود تا فشار بر سراوان کمتر شود. این فاجعه بزرگی بود. در این محدوده همه شیرابه‌ها مستقیم وارد سفیدرود می‌شد. هیچ تصفیه‌خانه‌ای هم نداشت.»

اعتراض اهالی منطقه بالا گرفت. آنها هم بارها نامه‌نگاری کردند و مانند اهالی سراوان خواستند که به وضعیت رسیدگی شود اما این اتفاق رخ نداد. آذری می‌گوید وضعیتی که در آن سال‌ها رخ داد، بار دیگر قرار است تکرار شود: «مسئله اینطور حل نمیشود. وقتی بار رسانه‌ای پسماند در گیلان بر روی سراوان افتاده، مسئولان فقط می‌خواهند به هر نحوی از این وضعیت خلاص شوند. طرح‌های بدون فکر و عجیب می‌دهند تا نام سراوان کمتر شنیده شود. اما آیا مشکل پسماند حل شده است؟»

او پرسش‌های دیگری را هم مطرح می‌کند. پرسش‌هایی مانند اینکه محل دفن جدید پسماند دقیقا کجاست؟ این حجم از پولی که در سال‌های گذشته مصرف شده چه نتیجه‌ای داشته است؟ باید مسئولان جواب دهند که چه طرح‌هایی عملی شده، چقدر هزینه برده و نتیجه‌اش چه بوده است؟ «پسماند مسئله‌ای‌ اجتماعی است و در پهنه‌بندی گیلان هم حتی شاهدیم که زباله‌هایی که قرار بوده در یک پهنه جمع‌آوری و دفن شوند مشکل‌زا شده‌اند و مردم آنجا حاضر نبودند زباله مناطق مجاور را بپذیرند. این اعتراضات شکاف ایجاد کرده و باید بگویند در حال حاضر با چه ساز و کاری قرار است این انتقال رخ دهد.»

به گفته او، در ادبیات مدیریت پسماند، انتقال یکی از گران‌ترین بخش‌های مدیریتی است. بهترین روش این است که پسماند را در محل تولید مدیریت و کوچک کرد و این کار هزینه اقتصادی و اجتماعی را کاهش می‌دهد و هر چقدر این فاصله را بیشتر کنیم یعنی به بدترین نوع مدیریت پسماند نزدیک شده‌ایم. «مشهورترین مدل هم مدل ژاپنی است که زباله‌سوز کوچک‌مقیاس تولید کرده‌اند تا هر منطقه زباله‌اش را همانجا مدیریت کند. سوال افکار عمومی این است که ساخت تصفیه‌خانه و زباله‌سوزی که یکبار در سال ۹۹ افتتاح شد چه شده؟ این انتقال در امتداد همان‌هاست؟ آیا پسماند را کم کرده‌ایم که امکان انتقال وجود داشته باشد؟ ایده انتقال پسماند در ارتباط با همه اقدامات قبلی است یا ایده‌ای فوری و جهادی و بدون فکر و فقط برای این است که وعده داده شده برای بسته شدن سراوان عملی شود؟»

در ادبیات مدیریت پسماند، نمی‌توان زباله‌ها را به جایی دور و مخفی فرستاد و یا با جادو و جمبل زباله‌ها را دود کرد و به هوا منتقل کرد. آنچه حالا بیش از همیشه عیان شده، بی‌نتیجه بودن طرح‌هایی است که با هزینه و بودجه‌های گزاف و مقطعی می‌خواستند صورت مسئله را پاک کنند. اگر قرار بود انتقال زباله نتیجه‌بخش باشد، باید انتقالش به آستانه ‌اشرفیه جواب می‌داد، نه آنکه حالا به غیر از سراوان، منطقه‌ای دیگر از گیلان هم معترض به ریختن زباله‌ها باشند و یک قطار هم زباله‌ها را به «لوشان» بفرستد. تصویری عجیب از وضعیتی که در آن فقط قرار است نام «سراوان» حذف شود، نه مشکل زباله./ پیام ما