رودبار زیتون ، مرز زبان گیلان

رودبار زیتون ، مرز زبان گیلان

(مقاله چاپ شده در مجله چیستا تهران)

درفک خبر/ شهرستان رودبار گیلان سرزمینی با دیرینه تاریخی وتنوع گویش ها و اقوام مهاجر محسوب می شود . جام مارلیک (Marlik) که یکی از شاهکارهای عالم و تمدن مردم این منطقه شناخته شده در این شهرستان و در روستای نصفی کشف شده است . با مرور تاریخ می توان اقوامی را دید که به این ناحیه مهاجرت کرده و درآن سکونت اختیار کرده اند. اقوامی بوده اند که از این مسیر عبور کرده اند از جمله قوم ( سکاها ) یا سکزی که هنوز می توان آثاری از آن را نام برد . روستای اسکولک که اسکو یادآور نام این قوم مهاجر است . رودبار را مرز زبان گیلان نیز نامیده اند . زیرا وقتی از استان قزوین و زنجان بطرف گیلان رهسپار شویم . ترک زبانان کمتر و وگیلک زبانان بیشتر می شوند و برعکس . مهمترین زبان هایی که در شهرستان رودبار وجود دارد عبارتند از : زبان کردی و لری در لوشان ،رحمت آباد و عمارلو و روستای گنجه ، ترکی در منجیل ، زبان تاتی در بخش مرکزی رودبار شامل پائین بازار ، بالابازار ،”جوبن ، رستم آباد و آبادی های پیرامون رود سفیدرود است . ما در این بحث بطور مفصل و جداگانه به شرح هر کدام از آنان خواهیم پرداخت .
منجیل در گذشته بخشی از فاراب عمارلو بشمار می رفت ولی اکنون به بخش و شهرداری مستقلی تبدیل شده است . سه طایفه در این ناحیه وجود داشته که عبارتند از : جمخانلو ، شامخانلو و بهادرلو که در حوالی لوشان امروزی وجود دارد . گویش مردم منجیل ترکی اما زبان فارسی نیز رایج است .
کردهای عمارلو متعلق به قبیله ( ریشوند )”شاخه ای از ایل بزرگ ببه bebe سلیمانیه عثمانی هستند که بوسیله شاه عباس اول صفوی به این منطقه کوجانده شده اند . بعدها قسمتی از زمین های آن بوسیله کردهای عمارلو که نادرشاه در این ناحیه مسکن داد اشغال شد . طایفه حالیه در ناوه Nava, کلیشم Kalishom لایه Kaya, کاکوستان Kakastan, شهرستان ، بهرام آباد ، کیا کلایه ، حسن آباد ، دهدوشاب و غیره از رودبار محمد زمان خان سکونت دارند و اما قبیله های دیگری نیز در این ناحیه وجود داشته که عبارتند از : قبیله کرانلو در دیارجان ، استاجلو astajanlu در پیرکوه ، بیشانلو در جیرنده ، شامخانلو در خرگام ، انبوه . گویش مردم عمارلو کردی است که در اثر مجاورت و دادوستد اقتصادی با مردم رودبار به گویش (تاتی ) رودباری نیز تکلم می کنند.
لوشان نیز در گذشته بخشی از بلوک فاراب عمارلو محسوب می شد اما اکنون هم چون منجیل به بخش و شهرداری مستقلی تبدیل شده است . دو طایفه در این منطقه وجود دارد که عبارتند از : غیاثوند چگینی و رشوند. مردم این بخش به گویش کردی و لری تکلم می کنند و اکنون زبان فارسی نیز رایج است .
در رحمت آباد دو قبیله پیر اصلی و کرخانلو (Karkhanlo) وجود دارد . گویش مردم ای ناحیه کردی می باشد و به گویش تاتی رودباری نیز تکلم می کنند . ملگونف در سال های 1277-76 هجری ( 1860) قبیله های این منطقه را با نام های دوهانلو ، ولی لولو ، چمن لو یاد کرده است .
و اما بخش مرکزی رودبار شامل پائین بازار ، بالا بازار، جوبن ، رستم آباد و آبادی های پیرامون دره سفیدرود از قوم تات و گویش آنان نیز تاتی است . تات نام تیره ای ایرانی در آذربایجان که ریشه زبانشان آریایی و گویش آنها به گیلکی نزدیک است . گروهی از این مردم در عهد ساسانیان به آذربایجان و ازآنجا به حوالی بحر خزر کوچانده شده اند . هنوز گویش مردمی از پیرکوه و جمعی از خانواده های دوگاهه ، تکلیم ، دارستان ، لاکه و آبادی های بین رودبار و طارم تاتی نامیده می شود. در گیلان به مردم غیر گیلک عراقی ، ترک ، تات می گویند و ترکان غیر ترک را تات نی خوانند. مولانا جلال الدین در شعرهای ترکی خود کلمه تات را در مورد ایرانیان بکار برده است . ولی این نکته مسلم است که زبان تاتی نزدیک است به زبان گیلکی و ریشه زبان تاتی نیز آریایی است . در گویش تاتی لغت های اوستایی و پهلوی نیز یافت می شود از جمله خنی یا خانی =|چشمه ، *سوکوله = خروس و یا وس = بس است .آنچه می دانیم این است که زبان تاتی پیش از استیلای گویش آذری در آذربایجان متداول بوده و به آن زبان کتاب نوشته شده و اشعاری هم بجا مانده است .

*سوکوله زمین منطقه ای است در ورودی روستای ییلاقی دارستان که قابل تحقیق و پژوهش است .در اوستا از سوکوله پرستان نیز یاد شده است .

منبع و ماخذ : نامها و نامدارهای گیلان – تالیف جهانگیر سرتیپ پور – چاپ اول -نشر گیلکان – 1371
ویژگی دستوری و فرهنگ واژه های گیلکی – تالیف جهانگیر سرتیپ پور- چاپ اول – نشر گیلکان – 1369
ولایات دارالمرز گیلان -تالیف ه.ل رابینو -ترجمه جعفر خمامی زاده – چاپ سوم – انتشارات طاعتی 1366