بررسی عوامل رانش زمین در خرشک

اختصاصی درفک خبر /اشاره :

با سلام خدمت همشهریان عزیز و مخاطبان گرامی نشریه پرتلاش درفک خبر ،  بنده سال گذشته محدوده رانشی خرشک  را از طرف دادستان محترم و انقلابی شهرستان رودبار کارشناسی کردم و پس از کارشناسی اعلام کردم تا یکسال آینده این محدوه رانش خواهد کرد که دادستان شجاع شهرستان پس از بررسی های کارشناسی میدانی دستور تعطیلی معدن خرشک را صادر فرمودند که جای تقدیر دارد

بنده همان زمان اعلام کردم که امکان رانش وجود دارد و ضمن اینکه لوله نفت سراسری از ارتفاعات توتکابن تا حلیمه جان در معرض خطر است و باید جابجا شود. زیرا لوله نفت سراسری را زمانی احداث کردند که زمین ها کشاورزی دیم بود الان تغییر کاربری پیدا شده و زمین ها یا باغ شده اند و یا اینکه ویلا و مرغداری همین عوامل در کنار عوامل ذاتی رانش زمین های مستعد محدوده را افزایش می دهد.

در ادامه یادداشت تحقیقات کارشناسی اردشیر پورشعبان برارودی (رودبار ، خورگام ) عضو هیأت علمی جهاد دانشگاهی دانشگاه شهید بهشتی دارای مدرک دکتری زمین شناسی را به سمع نظر شما مخاطبان عزیز میرسانیم

متن زیر خلاصه‌ای از گزارش کارشناسی ۲۰۰ صفحه‌ای است  که پس از بررسی و تایپ در اختیار مسئولین ذی ربط قرار گرفت

اختصاصی درفک خبر / بررسی و شناسایی نواحی مستعد زمین لغزش و بررسی عوامل موثر در وقوع این پدیده طبیعی می تواند گام موثری در توسعه پایدار و کاهش هزینه ها داشته باشد. زمین لغزش ها یکی از انواع پدیدهای طبیعی هستند که هزینه های زیاد انسانی و زیر بنایی را در بردارد. عوامل لغزش زمین به دو دسته کلی؛ عوامل ذاتی و عوامل انسانی تقسیم می شوند. عوامل ذاتی شامل : زمین شناسی (جنس سنگ )،ارتفاع از سطح دریا، شیب لایه های زمین شناسی، سوی شیب لایه های زمین شناسی، نوع گسل (فعال و غیر فعال)، فاصله از گسل، نوع آبراهه ها، فاصله از آبراهه، فاصله از جاده، فاصله از روستا، تراکم آبراهه، تراکم خط واره، جنس خاک، فرسایش، میانگین بارش سالانه، پوشش گیاهی و کاربری زمین می باشند. عوامل انسانی شامل: تغییر کاربری، احداث جاده، باربرداری و بارگذاری غیر مجاز و غیره می باشند.

عوامل ذاتی تاثیر گذار در رانش زمین روستای خرشک

1-فاصله از گسل

یکی از عوامل ذاتی  زمین لغزش ساختارهای  زمین شناسی از قبیل لایه بندی، شیستوزیته، چین خوردگی، درزه، محور چین، ناودیس و طاقدیس و همچنین گسل و پهنه های خرد شده می باشد. گسل ها در ایجاد و یا فعا لسازی دوباره مناطق دارای پتانسیل لغزش نقش مؤثری دارند. خردشدگی و برشی شدن در مناطق گسلی، نفوذ آب از این مناطق به درون دامنه ها، پیدایش ناپیوستگی در پیرامون گسل و اختلاف فرسایش در دامنه ها از جمله اثراتی است که می توان به آنها اشاره کرد. حرکت گسل نیز می تواند به نوعی شروع لغزش در دامنه باشد. بنابراین فاصله از گسل نقش مهمی در رخداد لغزش دارد. برای محاسبه حریم گسل، ابتدا با توجه به نقشه زمین شناسی یکصد هزار جیرنده نسبت به ترسیم گسل های فعال موجود در اطراف محدوده اقدام شد. در این مرحله ، طول گسیختگی سطحی (SRL) طبق رابطه تجربی Zare(1995) بر پایه 37% طول گسل برای گسل های محدوه و نیز بزرگای گشتاوری (Mw) بر پایه رابطه Wells & Coppersmith (1994)  به دست آمد در پایان، عرض متوسط گسیختگی به عنوان حریم گسل (RW) بر پایه رابطه تجربی Wells & Coppersmith (1994) تعیین شد . از آنجایی که فاصله از گسل به عنوان یکی از عوامل مؤثر در زمین لغزش در نظر گرفته شده است و با توجه به محاسبات انجام شده تمام ارتفاعات مشرف به روستا های خرشک بالا، خرشک پایین،توتکابن، اسطلخ جان در حریم گسل های فعال منطقه قرار دارند.

با محاسبات انجام شده مشخص شد که عرض گسیختگی (RW) و حریم گسل های محدوده در تمام گسل ها بیش از 14 کیلومتر می باشد که بیشترین فاصله محدوده مورد مطالعه از گسل ها حدود 5 کیلومتر می باشد که به عنوان یک عامل ذاتی در گسیختگی زمین های محدوده مورد مطالعه تاثیر به سزایی دارد. لازم به ذکر می باشد در گوشه پایین تصویر در مسیر توتکابن به سندس تاثیر گسلی که از شیرکوه می گذرد را می توان مشاهده کرد. که باعث ایجاد خزش و رانش در این مسیر شده است.

تصویر 1 : تصویر ماهواره ای و فاصله گسل ها از محدوده معدن و روستای خرشک ، خزش جنوب شرق توتکابن در مسیر جاده توتکابن به سندس ناشی از تحرکات گسل شیرکوه می باشد که در گوشه پایین تصویر مشخص می باشد.

2- شتاب زمین لرزه

بررسی های صحرایی در ایران نشان می دهد که بیشتر زمین لغزش های کهن بزرگ،نتیجه رویداد زمین لرزه هستند. همچنین تجربه زلزله سال 1369 رودبار نیز این مسئله را تایید می کند. در بسیاری از زمین لرزه ها، خسارات غیرمستقیم مانند رخداد زمین لغزش، برابر و یا حتی بیش از خسارات مستقیم ناشی ازخود زمین لرزه بوده است. برای بررسی اثر متغیر شتاب زمین لرزه از نقشه پهنه بندی خطر زمین لرزه در ایران (Tavakoli & Ghafory- Ashtiany, 1999) استفاده شد. از آنجایی که بیشتر زمین لغزش های ثبت شده درشهرستان رودبار  در پهنه با خطر بسیار بالا (g35/0) ثبت شده با در نظر گرفتن این مسئله، کل محدوده  g 35% در نظر گرفته شده است و در پهنه با خطر بالا قرار دارد .

با توجه نقشه پهنه بندی خطر زمین لرزه ایران محدوده مورد مطالعه در پهنه با خطر بسیار بالا (g35/0) واقع شده است که می تواند در صورت بروز زلزله رانش زمین را به وجود بیاورد. نمونه این رانش ها در زلزله سال 1369 رودبار در روستاهای فتلک ، گلورز ، گیاش، کلشتر  و روبروی روستای سندس اتفاق افتاد که ساختار زمین شناسی مشابه با محدوده مورد مطالعه دارند.

3- میزان بارندگی

بارندگی یکی از عوامل مؤثر در ایجاد ناپایداری دامنه هاست. بیشترین تعداد گسیختگی دامنه ها پس از بارندگی های سنگین و یا ذوب برف در بهار و به علت نفوذ آب در شکاف ها صورت می گیرد. برای بررسی اثر بارندگی در رخداد زمین لغزش در محدوده مورد مطالعه، ابتدا آمار متوسط بارش ماهیانه سازمان هواشناسی کشور برای 50 سال گذشته محدوده تهیه شد که بیانگر مقادیر بارندگی متوسط ماهانه بیش از 500 میلی متر می باشد. که بیشترین تاثیر را در حرکت توده ای زمین می تواند داشته باشد.

با توجه به بررسی های انجام شده نشان می دهد که تمام عوامل ذاتی از قبیل فاصله از گسل، شیب دامنه، جهت شیب، بارندگی، جنس زمین و شتاب زمین لرزه تاثیر مستقیم و بالای در گسیختگی زمین و ایجاد پدیده های مختلف حرکات توده ای زمین در محدوده مورد مطالعه را خواهند داشت.

در محدوده مورد مطالعه میانگین بارش ماهانه بیش از 500 میلی متر می باشد که تاثیر زیادی در رانش دارد.

4- جهت شیب

جهت شیب از جمله عوامل ذاتی است که  نشان دهنده تأثیر متفاوت میزان دریافت نور خورشید، بادهای گرم و

خشک و میزان بارش، میزان رطوبت، جنس سنگ، ضخامت خاک، پوشش گیاهی  می باشد. برای رده بندی جهت شیب در محدوده از نقشه توپوگرافی استفاده شد. در محدوده مطالعاتی جهت شیب توپوگرافی با شیب لایه های زمین شناسی همسو می باشد که بیشترین تاثیر را در زمین لغزش دارد.

بررسی نقشه های توپوگرافی نشان می دهد که اندازه شیب در اکثر بخش های محدوده مورد مطالعه بیش از 25 درصد می باشد که تاثیر زیادی در خزش و رانش زمین های آبرفتی و سست دانه دارد. البته لازم به ذکر می باشد جهت شیب زمانی بیشترین تاثیر را در گسیختگی زمین دارد که شیب لایه های زمین شناسی همسو با شیب توپوگرافی باشند که این مورد در محدوده مورد مطالعه مشاهده گردید.

5- شیب دامنه

به لحاظ تئوری افزایش شیب دامنه با تنش برشی رابطه مستقیم دارد لذا انتظار می رود با افزایش شیب پتانسیل ناپایداری دامنه افزایش پیدا کند. در این مطالعه به منظور بررسی تأثیر عامل شیب در رخداد زمین لغزش، از نقشه توپوگرافی استفاده شد که بیانگر شیب زیاد ( 72- 25 درجه) در بیش از نیمی از عرصه معدن می باشد. همچنین در دامنه های مشرف به روستای خرشک نیز شیب زیاد حاکم است. لغزش های مشاهده شده در جای که شیب زیاد است در کنار عوامل دیگر اتفاق افتاده است

6- پراکندگی زمین لغزش قدیم و جدید

با بررسی تصاویر ماهوره ای گوگل و ترسیم زمین لغزش های قدیم و جدید مشاهده گردید که تمام زمین لغز شها و حرکات توده ای زمین در بخش جنوبی روستا متمرکز شده است. که علت این امر می تواند ضخامت بالای لایه رسی در این بخش و همچنین تاثیر گسل دره رودخانه خرشک باشد. نقشه زیر پراکندگی زمین لغزش های قدیم و جدید در محدوده مورد مطالعه را نشان می دهد  ( نیاز به بررسی آزمایشگاهی و میدانی بیشتر).

نقشه 2 : تمرکز حرکات توده ای در محدوده مورد مطالعه ( این نقشه نیاز به بررسی های میدانی و آزمایشگاهی بیشتر دارد و صرفا با استفاده از تصویر گوگل و با تکنیک بصری تهیه شده است)

نتیجه گیری

تمام عوامل ذاتی از قبیل شتاب لرزه ای، فاصله از گسل، جنس زمین، جهت شیب، میزان شیب ، میزان بارش، همسو بودن لایه های زمین با شیب توپوگرافی در بالاترین حد خود استعداد انواع حرکات توده ای از قبیل رانش، خزش، لغزش را در محدوده خرشک دارند.

عوامل انسانی از قبیل تغییر کاربری زمین های زارعی از دیم به آبی و احداث باغات زیتون و میوه ، احداث جاده، احداث واحدهای گاوداری و مرغداری، احداث کارخانجات و برداشت مصالح موجب تشدید گسیختگی زمین در کنار عوامل ذاتی می باشد.

با توجه به بررسی های انجام شده امکان گسیختگی زمین و ایجاد انواع حرکت توده ای در دامنه های مشرف به روستاهای خرشک، اسطلخ جان، فتحکوه، ارتفاعات مشرف به توتکابن و همچنین محدوده معدن وجود دارد .

بخش های از معدن که در سنوات گذشته برای پروژه راه آهن بهره برداری شده  و یا توسط بهره بردار استخراج شده است به دلیل نداشتن پله و شیب منفی امکان رانش دارد که نیازمند ایمن سازی است. به منظور ایمن سازی و پایدار سازی این نقاط مطالعات ژئوتکنیکی ضروری می باشد.

احداث جاده جدید باید با مطالعات جامع زمین شناسی و ژئو تکنیکی باشد و جاده کنونی نیز در برخی از بخش ها نیاز به ایمن سازی دارد.

با توجه به امکان خطر برای لوله نفت پیشنهاد می گردد که مسیر لوله نفت تغییر پیدا کند. لازم به ذکر می باشد تنها خطر انفجار در لوله نفت در محدوده روستای خرشک و معدن نیست بلکه از ارتفاعات مشرف به توتکابن تا بعد از روستای حلیمه جان این امکان وجود دارد.

در تمام دامنه های مشرف به سفید رود و همچنین روستای اسطلخ جان تغییر کاربری زمین ها امکان رانش را افزایش می دهد، منظور از تغییر کاربری، تغییر زمین های دیم به آبی، احداث مجتمع های گاوداری و مرغداری بزرگ، احداث مجتمع های کارخانه ای، احداث جاده و برداشت مصالح شن و ماسه می باشد.

احتمال رانش در بخش جنوبی روستا و چند منزل مسکونی که در بالای جاده روستا واقع شده اند بیشتر می باشد و امکان خطر برای این منازل مسکونی وجود دارد.

در مجموع می توان گفت که تاثیر عوامل ذاتی در زمین لغزش های اتفاق افتاده بیشتر از عوامل انسانی می باشد. عوامل انسانی محرک لغزش های اتفاق افتاده می باشند که بررسی این موضوع  و محاسبه میزان تاثیر عوامل انسانی نیازمند مطالعات جامع ژئوتکنیکی و زمین شناسی ( احداث گمانه، انجام آزمایشات متنوع ژئوتکنیکی و مکانیک خاک) می باشد.

طرح مطالعاتی؛ مهندس پورشعبان برارودی سال

تصاویر زیر  دوم خرداد ۱۴۰۰

ایکاش قبل از بروز حادثه یکنفر از مسئولین ذی ربط طرح های کارشناسی نخبگان دلسوز بومی را مطالعه می کرد و پیشنهادات و هشدارها را جدی میگرفت

جلسات بحران با مدعیان عمرانی بحران زده یعنی نوش دارو بعد مرگ سهراب